Orthodoxie en Verlichting: predikant-theoloog Salomon van Til (1643–1713) en de intellectuele ontwikkelingen in zijn tijd

9 december 2021

Orthodoxie en Verlichting: predikant-theoloog Salomon van Til (1643–1713) en de intellectuele ontwikkelingen in zijn tijd

Op vrijdag 10 december verdedigt Matthias Mangold, junioronderzoeker aan het Institute for Post-Reformation Studies aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven, zijn proefschrift over het theologische en filosofische werk van de Nederlandse predikant en hoogleraar Salomon van Til (1643–1713). Op basis van een historische en contextuele analyse van enkele sleutelwerken van Van Tils hand, biedt dit onderzoek een perspectief op het intellectuele klimaat in de Nederlandse Republiek aan het eind van de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw.

Tijdens zijn leven en in de decennia na zijn dood werd de Nederlandse predikant en theoloog Salomon van Til beschouwd als een belangrijk denker, wiens onderwijs van grote invloed was op de theologische ontwikkelingen in de Gereformeerde Kerk van Nederland en daarbuiten. Deze reputatie vloeide voort uit een lange loopbaan als hoogleraar theologie, eerst aan het Gymnasium Illustre in Dordrecht en vervolgens aan de meest prestigieuze universiteit van de Republiek in Leiden. De vruchten van Van Tils inspanningen vonden hun weg in een indrukwekkend oeuvre, waaronder diverse apologetische verhandelingen, bijbelcommentaren en een vernieuwend dogmatisch handboek. Ondanks Van Tils faam in zijn eigen tijd en ondanks de populariteit van zijn werk, zelfs onder goed opgeleide leken, is het door de moderne wetenschap bijna volledig verwaarloosd. Deze verwaarlozing is verrassend, ook gezien het feit dat Van Til is beschreven als een belangrijke vertegenwoordiger van de zogenaamde “cartesiaans-coccejaanse school,” een vooraanstaande stroming van theologen die elementen van de cartesiaanse filosofie overnamen naast het specifieke theologische programma van de Leidse theoloog Johannes Coccejus (1603–1669).

In zijn proefschrift presenteert Mangold de eerste omvattende en diepgaande analyse van Van Tils denken, met bijzondere aandacht voor de cartesiaanse en coccejaanse kenmerken ervan. Zo toont hij aan hoe Van Til zich een cartesiaanse strategie toe-eigende om theologie en filosofie te scheiden. Bijgevolg ontwikkelde Van Til een systeem van natuurlijke theologie op zuiver rationele grondslagen. In de debatten rond de cartesiaanse invloeden op de interpretatie van de Bijbel voer Van Til een gematigde koers, terwijl hij in zijn kritische uiteenzetting met Spinoza’s filosofie stevig steunde op de metafysica van Descartes. Aangaande de coccejaanse kenmerken van Van Tils theologische werk wijst Mangold op zijn irenische strategie om de twistende facties binnen de Gereformeerde Kerk te verenigen. Bovendien is de invloed van Coccejus duidelijk merkbaar in Van Tils bijdragen aan de verfijning van de profetische bijbeluitleg, en in zijn beknopte herformulering van de verbondstheologie. Op basis van de analyses van deze afzonderlijke aspecten besluit Mangold met een historische evaluatie van Van Tils cartesiaans-coccejaanse synthese in zijn geheel, waarbij hij betoogt dat deze synthese een overgangsfase markeert in de intellectuele ontwikkelingen van de Nederlandse Republiek. Enerzijds berust zij op het confessionele fundament van de zeventiende-eeuwse gereformeerde orthodoxie. Anderzijds heeft zij echter ook bijgedragen aan een intellectuele dynamiek die leidde tot het ontstaan van de zogenaamde Reformatorische Verlichting in de Nederlanden van de achttiende eeuw.

Naast zijn werk als (junior) onderzoeker aan het Institute of Post-Reformation Studies aan de ETF Leuven is Matthias Mangold coördinator van de ETF Open University, het deeltijdse programma voor afstandsonderwijs aan de ETF Leuven. Hij en zijn vrouw Annelies hebben twee kinderen, Josia en Anna-Sophia.

De verdediging vindt plaats op vrijdag 10 december, vanaf 13.30 uur (CET).

Matthias Mangold, “Towards a Reformed Enlightenment: The Cartesio-Cocceian Synthesis in the Theology of Salomon van Til (1643–1713)” (PhD dissertation, Evangelische Theologische Faculteit, Leuven, 2021).

Promotor: Prof. dr.  Andreas J. Beck
Co-Promotor: Prof. dr. Aza Goudriaan

Foto: Matthias Mangold (c), door Simon Rutten

Open dagen

Open dagen

Een open dag is hét moment om de sfeer van de ETF Leuven te proeven en onze theologische opleidingen beter te leren kennen. Je krijgt informatie over de...

Lees meer