In memoriam prof. em. dr. Marthinus Willem Pretorius
Rustenburg, 26 januari 1940 – Pretoria, 6 juni 2015
Marthinus Pretorius studeerde theologie in Pretoria en Utrecht met Dogmatiek als hoofdvak. Aan de R.U. van Utrecht werkte hij vooral onder de professoren A.A. van Ruler en C. Graafland. Hij promoveerde in 1974 aan de Universiteit van Pretoria, opnieuw onder C. Graafland (Utrecht) en F.J. van Zyl (Pretoria). Zijn proefschrift, getiteld “The Gospel of Suffering” was gewijd aan de christologie van de Deense existentialist Søren Kierkegaard.
Bijna twintig jaar lang diende Marthinus Pretorius als officier-aalmoezenier bij het Zuid-Afrikaanse leger. De harde werkelijkheid en de diepe nood in het leger vormde hem als pastor, en wekte tegelijk zijn honger naar een academische doordenking van de pastorale problematiek. In 1981 en 1982 kon hij door een onderzoeksstipendium zijn studie voortzetten aan de universiteit van Bern (Zwitserland), ditmaal op de gebieden praktische theologie (onder prof. dr. Klaus Wegenast) en pastorale theologie (onder prof. dr. Hans van der Geest).
Vanaf april 1987 was Pretorius als gastprofessor verbonden aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven. Hij doceerde zowel systematische als praktische theologie, met een focus op pastorale theologie.
Ook in colleges, voordrachten, academische gesprekken werd de academische pastorale discipline geen ogenblik geïsoleerd van de pastorale praktijk: tijdens en naast zijn colleges bleef Pretorius in de eerste plaats pastor. Menig student in nood wist hij weer op de rails te helpen. Nog meer dan de colleges zijn het deze praktijklessen die een leven lang bijblijven.
Tijdens zijn afscheidslezing in september 2011 reflecteert Pretorius over zijn tijd als legerpredikant, die, naar zijn zeggen, zijn leven voorgoed had veranderd: “Het heeft me één van de meest waardevolle dingen in mijn leven geleerd, en dat is relativering. Ik kwam voor het eerst buiten mijn vertrouwde wereldje van kerk en geloofsvrienden. Ik kwam de totale werkelijkheid van de jeugd van mijn land tegen. Constant moest ik mezelf afvragen: Hoe representeer ik Christus, en de kerk van Christus, in deze extreme situatie?” In deze reflectie is een knappe definitie van pastoraat ingebouwd: Christus representeren, en de kerk van Christus, in gegeven situaties. Daarop legde hij zich toe, en dat trachtte hij over te dragen in zijn colleges en in zijn omgang met zijn studenten.
Als docent was Pretorius bewust niet-directief. Zijn overtuigingen kregen de studenten vrijwel nooit netjes voorgeschoteld, maar dienden zij te destilleren uit ironische randopmerkingen en doordenkertjes. Naar het voorbeeld van Socrates en Kierkegaard speelde hij graag luis in de pels van gevestigde opvattingen. Doorgedreven kritiek, ironie en relativering waren geliefde leermiddelen. Hij zag het daarbij als zijn belangrijkste opdracht zijn gehoor naar een gefundeerde positionering te begeleiden, die niet noodzakelijk de zijne was.
Marthinus Pretorius trad op als supervisor voor een tiental Master-theses. Hij fungeerde als promotor voor zeven promovendi, allemaal binnen het vakgebied Systematische Theologie.
Professor Pretorius was lid en leverde bijdragen op de symposia van volgende academische gezelschappen: Dogmatological association of South Africa (1969-), Practical Theological Association of South Africa (1975-), Reformed Theological Association (1979-), Church History Society of the Reformed Church (? – MWP droeg bij aan studiedagen in 1967, 1968 en 1978), en Stiftung Kirche und Israel (1979-).
Bij de theologen uit het verleden die op Pretorius doen en denken een diepe indruk hebben nagelaten en die hem hebben gevormd, noemde hij vaak Søren Kierkegaard, Martin Buber, Oscar Cullmann, Arnold van Ruler en Frans Breukelman. Een gemeenschappelijke trek die Pretorius apprecieerde, was de eigenzinnige creativiteit, die veelal contrasteerde met de academische consensus. Zo had hij grote sympathie voor het Colometrisch lezen van de Schrift (Breukelman), waarbij de lezer bewust de vreemdheid van de Bijbel in stand houdt (Buber), en bijgevolg zichzelf en zijn theologie kan laten corrigeren.
Van zijn hand verschenen talloze artikelen. Daarnaast verzorgde hij de redactie van een feestbundel, The Secret of Faith, In Your Heart – In Your Mouth, in honour of Donald Moreland (Leuven: ETF, 1992).
Naast theoloog en pastor was Marthinus Pretorius een gedreven netwerker. Hij bracht voortdurend mensen met elkaar in contact, en hield van de dynamiek van de ontmoeting, vol boeiende gesprekken en feestelijke gezelligheid. Wellicht is het deze dynamiek die zijn collega’s het best zal bijblijven. Marthinus slaagde erin om op geen tijd een situatie te improviseren waar oude en nieuwe bekenden vanuit een diversiteit aan disciplines konden bijdragen tot een levendig gesprek – vaak bij een goed glas wijn. Academie werd zo een stuk minder grijs.
Na zijn emeritaat is Marthinus Pretorius actief gebleven in prediking en pastoraat in Pretoria, Zuid-Afrika, tot zijn plotse overlijden op 6 juni 2015.
Prof. dr. Gie Vleugels
