De kloof overbruggen – Een theologische bijdrage aan economisch en sociaal beleid
Op 25 mei verdedigt Arttu Mäkipää, geaffilieerd onderzoeker Systematische Theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven, zijn proefschrift over de theologische antropologie van de Zwitserse theoloog Emil Brunner (1889-1960) in dialoog met de hedendaagse economische en sociale wetenschappen.
De vroeg-kerkelijke theoloog Tertullianus (155-220 n.Chr.) stelde de beroemde vraag wat Athene met Jeruzalem te maken heeft, en de academie met de kerk. Vanaf het allereerste begin is de relatie tussen theologie en andere academische disciplines een moeizame geweest. Terwijl de sociale wetenschappen een “antropologische armoede” vertonen omdat zij het menselijk gedrag herleiden tot bepaalde centrale capaciteiten (bv. de rede), heeft de theologie van oudsher weinig instrumenten om vragen te beantwoorden die van praktisch belang zijn in samenlevingen (“methodologische armoede”).
Arttu’s proefschrift is een poging om deze kloof te overbruggen met behulp van de theologische antropologie van Emil Brunner en zijn protestants dialectisch personalisme, die gekenmerkt wordt door een sterke relationele gronding van het menselijk bestaan in God. Brunner ziet het vermogen tot rationele waarneming door mensen als zijnde zeer contingent: hoewel de mens in staat is de wereld om zich heen te kennen, wordt zijn zelfkennis belemmerd door de zonde, die gezien kan worden als een toestand van relationele afscheiding van zijn eigen oorsprong. Als gevolg daarvan variëren zowel het menselijke waarnemingsvermogen alsook de menselijke wijsheid, afhankelijk van hoe dicht een zaak bij de persoonlijke kern (Personkern) ligt.
Deze Brunneriaanse inzichten kunnen onder meer gebruikt worden om de sterke technologische vooruitgang enerzijds en de sterk tegenvallende sociale vooruitgang anderzijds te verklaren: ons wiskundig vermogen is minder aangetast door de zonde dan ons relationele vermogen. Brunner biedt hiermee een theologische verklaring voor de uitspraak van evolutiebioloog E.O. Wilson dat “het echte probleem van de mensheid het volgende is: we hebben paleolithische emoties; middeleeuwse instellingen; en goddelijke technologie”. Sociale vooruitgang is een tussengeval: in een casestudy over economie volgt Arttu de gemengde zegeningen van economische vooruitgang. Hij constateert dat er sprake is van reële en substantiële sociale vooruitgang, maar hij wijst erop dat het risico bestaat dat deze in ieder geval deels wordt veroorzaakt door louter kwantitatieve groei (bijv. economische groei), ten koste van kwaliteit (bijv. in menselijke relaties). Een belangrijke reden voor dit gebrek aan kwaliteit ligt in een soort antropologische desoriëntatie die voortkomt uit de zwakke zelfkennis van de mens.
Door aan te geven hoe de menselijke persoon kan worden teruggebracht in sociale disciplines, hoopt Mäkipää bij te dragen aan een beter begrip van de ethische dimensie van sociale vooruitgang en menselijke ontplooiing. De inzichten die uit dit werk naar voren komen, kunnen worden gebruikt om zowel theologen als sociale wetenschappers en economen te laten zien dat interdisciplinaire samenwerking niet alleen mogelijk is, maar ook vruchtbaar kan zijn.
Arttu Mäkipää is opgeleid tot zowel econoom als theoloog. Hij heeft een lange werkervaring als ambtenaar bij de Europese Unie, met specialisaties in economisch beleid, vredesopbouw en buitenlandse zaken. Hij woont in Kraainem, België en is getrouwd met Sara; samen hebben ze drie kinderen.
De verdediging vindt online plaats, op dinsdag 25 mei om 10 uur.
Arttu Mäkipää, “The Narrow Path from Human Capability to Social Progress: Insights from the Theological Anthropology of Emil Brunner for Contemporary Economic & Social Sciences” (PhD diss., Evangelische Theologische Faculteit, 2021).
Promotoren: Prof. dr. Patrick Nullens (ETF Leuven), dr. Steven C. van den Heuvel (ETF Leuven)
